W niektórych branżach stosuje się umowy o zakazie konkurencji. Ma ona na celu ochronę interesów pracodawcy, tj. zapobiegać podejmowaniu przez pracowników konkurencyjnej działalności. Dowiedz się, jak powinna być sporządzona taka umowa oraz jakie elementy musi zawierać. Przekonaj się także, kiedy jest ona nieważna.
Umowa o zakazie konkurencji nie może naruszać praw pracowniczych czy też być nadmiernie restrykcyjna.
Czym jest umowa o zakazie konkurencji?
Jest to umowa ograniczająca możliwość podejmowania przez pracownika działań konkurencyjnych wobec pracodawcy, dla którego pracuje lub pracował. Dotyczy to zarówno prowadzenia własnej działalności gospodarczej, jak i podejmowania zatrudnienia w innej firmie w obrębie tej samej branży.
Ważne! Umowa o zakazie konkurencji może być zawarta na czas trwania stosunku pracy, a także na określony czas już po jego wygaśnięciu.
Podstawy prawne regulujące zasady zakazu konkurencji to przede wszystkim art. 101 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, a także:
- ustawia z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji,
- ustawa z dnia 16 września 1982 r. prawo spółdzielcze,
- ustawa z dnia 15 września 2000 r. kodeks spółek handlowych,
- ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe,
- ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających.
Tego rodzaju zapis powinien być uzasadniony specyfiką wykonywanej pracy lub pozycją zajmowaną przez pracownika. Zazwyczaj dotyczy on osób mających dostęp do poufnych informacji lub danych kluczowych dla funkcjonowania firmy w danej branży.
Czym jest działalność konkurencyjna?
Musisz wiedzieć, że kodeks pracy nie określa jednoznacznie, czym jest działalność konkurencyjna. Przyjmuje się jednak, że konkurentami są przedsiębiorcy wprowadzający, mogący wprowadzić, nabywający lub mogący nabyć w tym samym czasie towary na rynku właściwym. Są to nie tylko konkretne dobra materialne, ale także usługi, papiery wartościowe, energia, roboty budowlane czy prawa majątkowe.
Jaką formę musi mieć umowa o zakazie konkurencji?
Umowa o zakazie konkurencji musi mieć pisemną formę. W przeciwnym razie jest ona nieważna i nie wywołuje określonych skutków prawnych. Tego rodzaju umowa może mieć także formę oświadczenia w formie elektronicznej opatrzonego bezpiecznym podpisem elektronicznym.
Jakie elementy musi zawierać umowa o zakazie konkurencji?
Właściwie sporządzona umowa o zakazie konkurencji zgodna z przepisami prawa powinna zawierać następujące elementy:
- strony umowy,
- czas obowiązywania,
- zakres zakazu konkurencji,
- konsekwencje złamania zakazu,
- rekompensata dla pracownika,
- zasady rozwiązania umowy przed czasem.
W takim dokumencie niezbędne jest precyzyjne wskazanie stron. Najczęściej jest to pracodawca oraz pracownik. Konieczne jest także określenie okresu obowiązywania zakazu. Może to być okres zatrudnienia, a także dodatkowy czas po rozwiązaniu stosunku pracy. W dokumencie należy także jasno wskazać, jakiego rodzaju działania są zabronione. Zakres zakazu powinien określać rodzaj, zasięg terytorialny oraz formę prawną. Konieczne jest także określenie konsekwencji nieprzestrzegania zapisów zawartych w umowie. Należy wskazać skutki prawne oraz finansowe. Jeśli zakaz konkurencji ma obowiązywać także po ustaniu stosunku pracy, pracodawca musi określić rekompensatę. Jest to zadośćuczynienie za ograniczenie możliwości podejmowania zatrudnienia. W umowie warto także ustalić warunki jej rozwiązania przed czasem. Mogą one wynikać np. ze zmiany stanowiska.
Umowa o zakazie konkurencji w trakcie zatrudnienia – co warto wiedzieć?
Jest to umowa obowiązująca przez okres zatrudnienia pracownika. Pracodawca może go zobowiązać do tego, aby nie prowadził działalności konkurencyjnej ani też nie świadczył pracy na rzecz podmiotu, który ją prowadzi. Tego rodzaju umowa wygasa wraz z otrzymaniem lub złożeniem wypowiedzenia. Może także obowiązywać krócej, o ile zostało to ujęte w podpisywanym dokumencie.
Pracodawca, który poniósł szkodę wynikającą ze złamania zakazu konkurencji, może żądać rekompensaty od pracownika. Jeśli była ona efektem nieumyślnego działania, to ponosi odpowiedzialność zgodnie z zapisami kodeksu pracy (art. 114-121). Jeżeli szkoda powstała na skutek świadomej winy pracownika, pracodawca ma prawo dochodzić pełnej odpowiedzialności odszkodowawczej. Wiąże się to z koniecznością pokrycia rzeczywistych strat oraz utraconych korzyści.
Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy – najważniejsze informacje
Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia wykracza poza okres obowiązywania stosunku pracy. Najczęściej jest ona zawierana, gdy pracownik ma dostęp do istotnych danych, których ujawnienie naraziłoby pracodawcę na szkodę. W takiej umowie należy określić czas obowiązywania zakazu oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi. Może jednak nastąpić wcześniejsze samoczynne ustanie zakazu konkurencji w dwóch przypadkach:
- jeśli ustanie przyczyna uzasadniająca zakaz,
- pracodawca nie wywiąże się z obowiązku wypłaty odszkodowania.
Zarówno pracodawca, jak i pracownik mają także prawo do wcześniejszego rozwiązania umowy za porozumieniem stron. Jest to realne także wtedy, gdy w tym dokumencie zawarto klauzulę dotyczącą możliwości odstąpienia lub wypowiedzenia.
Kiedy umowa o zakazie konkurencji jest niezgodna z prawem?
Właściwie sporządzona umowa musi być zgodna z obowiązującymi przepisami prawa. W przeciwnym razie staje się ona nie ważna, a jej zapisy nie są wiążące. Najczęściej dzieje się tak, gdy:
- zakres zakazu nie jest precyzyjnie określony,
- zakres zakazu jest zbyt szeroki,
- okres obowiązywania zakazu jest zbyt długi,
- zakres zakazu znacząco ogranicza możliwości znalezienia pracy przez pracownika.
Taki dokument można uznać za nieważny także wtedy, gdy nie zawiera on informacji o rekompensacie finansowej.
Obowiązki pracownika w stosunku do pracodawcy, gdy nie ma umowy o zakazie konkurencji
Jak wiesz, umowa o zakazie konkurencji jest dobrowolna, co oznacza, że nie w każdym przedsiębiorstwie jest ona zawierana. Czy to jednak zwalnia pracownika z obowiązku niepodejmowania działań, które mogłyby narazić pracodawcę na szkody? Nie, gdyż kodeks pracy dokładnie określa jego podstawowe obowiązki. Są one zawarte w art. 100. Zgodnie z przepisami prawa pracownik musi m.in. dbać o dobro zakładu pracy, chronić mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby spowodować straty pracodawcy. Oznacza to więc, że nie może podejmować działań mogących uderzać w dobro przedsiębiorcy, u którego jest zatrudniony. Jeśli zacznie prowadzić działalność konkurencyjną, może to być podstawą do rozwiązania umowy.
W jaki sposób pracodawca może udowodnić złamanie zakazu konkurencji?
Dowodem złamania zakazu konkurencji może być założenie przez pracownika działalności gospodarczej w obrębie tej samej branży, co stanowi bezpośrednie zagrożenie interesów pracodawcy. Dane firm działających w Polsce są ogólnodostępne i można je bez większego problemu sprawdzić w Internecie. Z kolei dowodem na podjęcie zatrudnienia w konkurencyjnym przedsiębiorstwie może być np. umieszczenie danych pracownika na stronie internetowej. Pracodawca może także sięgać po inne środki dowodowe, takie jak umowy o prace czy faktury. To, które z nich pozwolą potwierdzić złamanie zakazu konkurencji, zależy przede wszystkim od tego, w jaki sposób do tego doszło.
